کاربرد دمش یخ خشک در گلسنگ زدایی از سطوح آثار سنگی تاریخی (نمونه مورد مطالعه آثار سنگی پاسارگاد)

صخره نگاره ها، سنگ نوشته ها، سایت های باستان شناسی و ساختمان های تاریخی بسیاری در ایران و سایرکشورهای جهان وجود دارند که در معرض عوامل محیطی و آب و هوایی (بارش باران، فشار اتمسفر، باد، رطوبت و دما) و همچنین فرسودگی زیستی توسط رشد برخی از اجتماعات بیولوژیکی قرار گرفته اند. گلسنگ ها از جمله عوامل بیولوژیکی هستند که با رشد و فعالیت خود موجب از بین رفتن سطح سنگ می شوند. روش های متعددی برای کنترل روند فرسودگی زیستی بناهای تاریخی سنگی استفاده شده است که هر کدام مزایا و معایب خاص خود (هزینه های کنترل فرسایش و عوارض جانبی) را دارا هستند. کاربرد هر کدام از این روش ها نیاز به تحقیقات تجربی با استفاده از ابزار مشاهده مستقیم و غیر مستقیم یا آزمایش در این زمینه را دارد. به طور کلی مطالعات بسیار ناچیزی در ایران و تحقیقات کمی در سراسر جهان در مورد گلسنگ زدایی بر روی آثار سنگی انجام شده است؛ بنابراین ضرورت مطالعه بر روی این موضوع کاملاً محسوس است. دمش یخ خشک، روشی است که اخیراً وارد حوزه مرمت و حفاظت از آثار تاریخی شده و از آن برای پاکسازی چرکی ها از روی سطوح مختلف استفاده گردیده است. با توجه به مزیت های این روش در حوزه صنعت، از آن در پاکسازی گلسنگ های موجود بر روی سطوح مختلف سنگی و ایرانیت استفاده و بررسی های دقیقی بر روی آن ها انجام شد. به طور کلی دستگاه دمش یخ خشک، گلسنگ های سطح سنگی موجود بر روی تمامی نمونه ها را پاک نمود و قادر به پاکسازی گلسنگ های درون سنگی نبود. نتایج نشان داد که دستگاه دمش یخ خشک موجب سایش، پخش شدن اسپور گلسنگ ها، از بین بردن بخش های سست سنگ و باقی ماندن قسمت هایی از گلسنگ بر روی سطح سنگ شده است. به علاوه بر روی یکی از نمونه ها، گلسنگ های درون سنگی در زیر گلسنگ های سطح سنگی رشد کرده بودند. مشاهدات نشان داد که با پاکسازی گلسنگ های سطح سنگی، سطح بسیار متخلخل شده و موجب تخریب بیشتر سطح سنگ می شوند. باید دقت شود که انتخاب هر روش پاکسازی بدون مطالعه و آزمایش ممکن است باعث آسیب به سطح بستر شده و حتی در تسریع رشد گلسنگ ها کمک کند. به علاوه باید میزان کارایی هر روش پیشنهادی نیز در بعد زمان و مکان ارزیابی شده و عواقب احتمالی آن برای آثار باستانی کشور به دقت بررسی شود.